Biennale Grafiki Studenckiej jest konkursem adresowanym do studentów uczelni artystycznych w Polsce, organizowanym przez Katedrę Grafiki Uniwersytetu Artystycznego im. Magdaleny Abakanowicz w Poznaniu. W jury konkursu zasiadają głównie wykładowcy-graficy wyższych uczelni artystycznych, osoby związane z czasopismami i instytucjami sztuki. Pierwsze Biennale odbyło się w 1999 roku.
Pomysłodawcą Biennale Grafiki Studenckiej był artysta, grafik, wykładowca UAP prof. Stefan Ficner. Każdej kolejnej edycji towarzyszy wystawa prac graficznych zakwalifikowanych do konkursu, prezentowanych w Galerii Miejskiej Arsenał w Poznaniu oraz katalog dokumentujący wystawę. Biennale Grafiki Studenckiej to również miejsce spotkań, dyskusji środowiska akademickiego skupionego na aktywności związanej do 2017 roku z grafiką warsztatową, a od 2019 z grafiką artystyczną1.
Od 2019 roku formuła Biennale Grafiki Studenckiej zmieniła się poprzez dookreślenie obszarów tematycznych, które eksponują wartości alternatywne wchodzące w dialog ze współczesną kulturą i codziennością. Utworzenie platformy wystawienniczej łączącej praktykę z teorią pozwoliło na przekroczenie sfery indywidualnych zainteresowań i skierowanie się w stronę wspólnotowości. Nie chodzi tutaj o mnożenie wzorców zachowań społecznych wpisujących się w istniejące ramy narzucane przez obowiązującą kulturę kapitalistyczną ani o zajmowanie się „produkcją” kontrowersyjnych postaw czy realizowanie prac odnoszących się negatywnie do konsumpcji powiększającej ofertę art worldu2, ale mowa tu o ujawnieniu zniewalającego „bezpośredniego <niewidzialnego> bo właśnie ekonomicznego i politycznego panowania”3, jak i wyzwolenia od partykularyzmów na rzecz uspołecznienia kultury. Najogólniej rzecz ujmując, chodzi o wartości wymykające się urzeczowianiu sztuki. Biennale stwarza sytuację, w której realizacje graficzne nie są powierzchownymi modyfikacjami trendów sztuki, natomiast kreują przestrzeń, w której prace są inspiracją do antywzorcowego postrzegania otaczającej codzienności. „Nie wystarcza, aby myśl parła do urzeczywistnienia się, trzeba, aby rzeczywistość sama narzucała myśl”4. Biennale dalekie jest od idei white cube, w której realizacje są neutralne i same mogą „przemawiać”. W takiej sytuacji byłoby to bliskie ciasnemu empiryzmowi, gdzie: „<Czyste> fakty nauk przyrodniczych powstają mianowicie dzięki temu, że jakieś zjawisko życia zostaje rzeczywiście lub myślowo przemieszczone w takie otoczenie, w którym jego prawidłowości mogą być badane bez zakłócającego wpływu innych zjawisk”5. Tworzenie kontekstu prezentacji prac łączy się z uwzględnianiem zapośredniczeń koniecznych do zrozumienia teraźniejszości. Często niedostrzegalne jest, „że nawet najprostsze wyliczanie i wszelkiego komentarza pozbawione zestawienie <faktów> jest już jakąś <interpretacją>; że już fakty ujęte były w oparciu o jakąś teorię i jakąś metodę, że zostały wyrwane z całościowego kontekstu życia, w którym pierwotnie się znajdowały, i włączone w kontekst pewnej teorii”6.
Umieszczanie realizacji w odpowiednim czasowo-przestrzennym kontekście wydobywa z nich aktualne wartości kulturowe oraz nadaje znaczenie wynikające z dialektycznego łączenia bezpośredniości i zapożyczeń. Prezentacja prac na wystawie powoduje, że stają się one elementem procesualnego doświadczenia. Pomimo że stanowią konkretny przedmiot, wytracają swoje walory urzeczowienia w odniesieniu do incydentalności. W kontekście estetyki procesów twórczych teoria zespala się z praktyką, czego następstwem jest działanie artysty, jak również projektowanie wystawy przez kuratora oraz tworzenie ekspozycji przez aranżera. Twórcza praca aranżera to swojego rodzaju kuratorowanie, które nie ogranicza się wyłącznie do projektowania komponentów wystawienniczych, ale polega na kształtowaniu ogólnej, wieloelementowej koncepcji złożonej m.in. z prac artystycznych, tematu wystawy, kontekstu kulturowego i przestrzennego.
Na dwóch ostatnich edycjach Biennale Grafiki Studenckiej kurator przyjął funkcję aktywnego aranżera, który, pomimo że nie wybierał prac, gdyż dokonywało tego jury, stworzył spójną wypowiedź twórczą łączącą temat wystawy z wybranymi przez ekspertów pracami7. Jury zwracało uwagę przede wszystkim na walory estetyczne realizacji, co czasami nie pokrywało się z preferencjami kuratora dokonującego selekcji w sposób relewantny. Dlatego siłą konkursu w takiej formule było pominięcie kuratora w obradach jury oraz wcześniejsze ogłoszenie tematu, co pozwoliło studentom przygotować zindywidualizowane prace na wystawę pokonkursową. Taka struktura scaliła systemy cząstkowe i narzuciła dialektyczny charakter wydarzenia. Zmiany akademickiej formuły Biennale od 11. edycji konkursu wprowadzane są w sposób ewolucyjny przy zachowaniu wartości wynikających z integracji środowisk akademickich, zachodzą dzięki prowadzonym dyskusjom dotyczącym edukacji, osadzaniu artykulacji graficznych w kontekście szerszych zjawisk sztuki przy jednoczesnym otwarciu się na nowe sytuacje kultury wizualnej oraz wykorzystywaniu walorów graficznych w kreacji kulturotwórczej.
Biennale Grafiki Studenckiej skierowane jest do młodych artystów zajmujących się grafiką artystyczną, jednak nie jest wyłącznie pokazem sumy indywidualnych działań. Nie zawiera także sztucznie uogólnionych, narzuconych z zewnątrz transcendentnych myśli. Jest raczej prezentacją racjonalnych, ukrytych relacji społecznych zmieniających spojrzenie na jednostkowe prace, które bez wyjaśniania, komentowania, tłumaczenia i odczytywania sensu, czyli interpretacji, nie istnieją.
Maciej Kurak
[1] Zmiana nazwy specjalności graficznej związana jest z wytyczeniem nowego obszaru działalności dotyczącej współczesnych zjawisk sztuki. Grafika warsztatowa koncentrowała się głównie na technologicznych zagadnieniach dotyczących zwłaszcza klasycznych technik graficznych, natomiast grafika artystyczna skupia się na sile i możliwościach powszechnego przekazu medialnego umożliwiającego rozpowszechnianie nowych wzorców kultury oraz krytycznego spojrzenia modyfikującego wartości społeczne. Więcej zob. Bunt. Nowe ekspresje, red. Maciej Kurak, Wydawnictwo Uniwersytetu Artystycznego w Poznaniu, Poznań 2020.
[2] Tego typu realizacje paradoksalnie często wpisują się w rynkowo-instytucjonalny obieg sztuki.
[3] Marek Siemek, Marksizm jako filozofia, [w:] György Lukács, Historia i świadomość klasowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2013, s. 21.
[4] Karol Marks, Przyczynek do krytyki heglowskiej filozofii prawa. Wstęp, [w:] K. Marks, F. Engels, Dzieła, t.1, Książka i Wiedza, Warszawa 1960, s.467.
[5] György Lukács, Historia i świadomość klasowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2013, s. 75.
[6] Tamże, s.75.
[7] Dla porównania: na 32. i 33. edycji Biennale Grafiki w Lubljanie wyznaczeni kuratorzy (Nicola Lees, Slavs and Tatars) dobierali odpowiednie prace do tematu. Natomiast na 31. edycji tego konkursu pojawiło się „wielu kuratorów”, byli to laureaci pięciu ostatnich edycji nagrody głównej, którzy zapraszali po jednym artyście do udziału w wystawie. Zakwalifikowani wybierali kolejnych twórców, co ostatecznie zamknęło się w liczbie trzydziestu uczestników biorących udział w wystawie. Idąc za przykładem, na innym przeglądzie graficznym – ostatniej edycji Triennale Grafiki w Krakowie (2021 r.) wprowadzono tytuł, który miał być elementem spajającym koncepcję wystawy.